Wielki Post w Kościołach Wschodnich
Rozpoczęcie Wielkiego Postu poprzedzają cztery niedziele przygotowawcze: w pierwszą z nich, na kanwie rozważania fragmentu ewangelii o Faryzeuszu i Celniku (Łk 18,10-14), mamy lekcję pokory, którą nam Kościół proponuje jako przygotowanie do okresu pełnego surowości i wyrzeczeń, jakim jest Wielki Post. Niczym są "uczynki sprawiedliwości", jeśli je nie inspiruje głęboka pokora i prawdziwa miłość drugiego człowieka. By podkreślić ważność tego aspektu w życiu duchowym, Kościół Wschodni pozwala jeść mięso przez cały następny tydzień, nawet w środę i piątek, by nie mieć okazji do faryzejskiego samochwalstwa. Modlitwa Celnika: "Boże, bądź miłościw mnie grzesznemu" towarzyszy w obrządku bizantyjskim każdemu pokłonowi.
Druga niedziela na przykładzie Syna Marnotrawnego (Łk 15,11-32) uczy nas przemiany życia i powrotu do Ojca; od tej niedzieli ważnym motywem Jutrzni jest psalm (137)136 o płaczu wygnanych Hebrajczyków w niewoli nad rzekami Babilonu z daleka od Ojczyzny.
Trzecia przypomina nam o Strasznym Sądzie (Mt 25,31-46). Nazywa się ona też Mięsopustną, bo jest ostatnim dniem jedzenia mięsa przed Wielkim Postem. W sobotę przed tą niedzielą mamy jeden z kilku w roku dni zadusznych, bo trzeba pamiętać o tych, co stanęli przed tym sądem.
Czwarta przygotowawcza ukazuje chrześcijański obowiązek przebaczania (Mt 6,14-21). Nazywa się właśnie Niedzielą Przebaczenia, odprawia się specjalny obrzęd wzajemnego przebaczania win, zanim przyniesiemy Bogu przed ołtarz dar postu. Nazywana jest też Seropustną, bo jest ostatnim dniem jedzenia nawet sera, czyli nabiału. Ta niedziela nazywana jest też często Maślenicą. Ale zwykle cały tydzień poprzedni je się mięso, nawet w środę i piątek. Są to "ostatki" karnawału.
Od północy zaczyna się już Wielki Post, którego pierwszym dniem jest poniedziałek (a nie Środa Popielcowa jak w obrządku łacińskim) i obowiązuje surowy post. Nie ma obrzędu posypania popiołem. Cerkiew udekorowana jest na czarno, w inny sposób uderza się w dzwony (według greckiego stylu dzwoni się sercem dzwonu, kielich dzwonu jest nieruchomy), w śpiewie przeważają minorowe melodie podczas nabożeństw, więcej recytuje się niż śpiewa, nie je się nic, co pochodzi od zwierząt (nawet ryb i nabiału). Ryby można jeść tylko w Zwiastowanie i w Palmową Niedzielę. Przez pierwsze cztery dni wieczorem w ramach Powieczeria (Komplety) czyta się Kanon Pokutny św. Andrzeja z Krety ze śpiewem - "Pomiłuj mia, Boże, pomiłuj mia" - któremu towarzyszy pokłon czołem do posadzki świątyni. Co roku dużo ludzi bierze udział w tych nabożeństwach.
W Kościołach Wschodnich w okresie Wielkiego Postu wszystkie dni oprócz sobót i niedziel są aliturgiczne (nie odprawia się pełnej Liturgii). Bo w greckim obrządku Eucharystia to celebracja zmartwychwstania, radość, światło, co nie współgra z kirem, łzami żalu, pokutą. Sobota to święto; sam Bóg je ustanowił, a Chrystus nie zniósł. Niedziela - to także chrześcijańskie święto. Zatem w te dni sprawuje się Boską Liturgię. A ponieważ na trudnej czterdziestodniowej drodze przez pustynię moglibyśmy ustać, potrzebny nam częsty posiłek, więc papież św. Grzegorz Wielki, na dni powszednie ułożył obrzęd Liturgii Uprzednio Poświęconych Darów (scs. Божественная Литургия Преждеосвященныхъ). Jest to Liturgia poprzedzona nieszporami, ale bez środkowej części tzn. bez konsekracji. Udziela się Świętych Darów zakonsekrowanych w niedzielę poprzedzającą - stąd jej nazwa. Taki obrzęd odprawia się w każdą środę i piątek Wielkiego Postu.
Pierwsza Niedziela Wielkiego Postu jest poświęcona przypomnieniu nauki chrześcijańskiej o kulcie ikon. Od połowy VII do połowy IX wieku Kościół Wschodni niepokoiła herezja obrazoburców. Dopiero synod zebrany w Konstantynopolu (842 r.) przy pomocy cesarzowej Teodory położył kres herezji i postanowił w pierwszą niedzielę Wielkiego Postu obchodzić uroczyście zwycięstwo prawdziwej wiary nad herezjami, które w ciągu wieków niepokoiły Kościół Chrystusowy. Od tego czasu pierwszą niedzielę Wielkiego Postu nazywa się Niedzielą Ortodoksji (Prawosławia)* dla upamiętnienia zwycięstwa nauki o czci ikon.
W trzecią niedzielę, będąc w połowie drogi przez pustynię Wielkiego Postu, jawi się przed nami oaza w cieniu drzewa Krzyża świętego. Jest to Niedziela Adoracji Krzyża (Krestopokłonnaja).
W czwartek piątego tygodnia Wielkiego Postu odprawia się Jutrznię, w czasie której śpiewany jest cały Kanon Pokutny św. Andrzeja z Krety. Popularnie to nabożeństwo nazywa się Jutrznią z pokłonami lub Andrejewo stojanije.
Następnie, w najbliższą sobotę, główną część Jutrzni stanowi Akatyst ku czci Bogurodzicy. Hymn ten skomponowany przez św. Romana Śpiewaka (VII w.), najprawdopodobniej z okazji święta Zwiastowania Bogurodzicy, w pobożności ludowej Bizancjum zdobył sobie szczególną popularność po cudownej, przypisywanej wstawiennictwu Bogurodzicy, obronie Konstantynopola przed Awarami w r. 626. Na pamiątkę tego wydarzenia ustanowiono specjalny dzień uroczystej celebracji tego Akatystu. Wspominając konkretne orędownictwo Matki Bożej z przeszłości, dziękujemy Jej za wielokrotną opiekę w życiu osobistym i społecznym obecnie.
W sobotę przed Niedzielą Palmową. Na sześć dni przed Paschą wspominamy wskrzeszenie Łazarza - dla upewnienia nas, że nastąpi ogólne wskrzeszenie wszystkich zmarłych.
(*) Prawosławie, pisane wielką literą, tutaj rozumiane jest jako Prawowierność, nie zaś jako prawosławie, które nie uznaje następcy św. Piotra, Biskupa Rzymu, za Głowę Kościoła powszechnego. W 842 roku, kiedy te wydarzenia miały miejsce nie było jeszcze podziału w chrześcijaństwie na katolicyzm i prawosławie, wtedy był to jeden, niepodzielony Kościół. Wielka schizma nastąpiła dwa wieki później - za symboliczną jej datę przyjmuje się rok 1054.