Wielki Post w Kościołach Wschodnich
Zaktualizowano: 10 wrz 2020
W Kościołach Wschodnich pierwszym dniem Wielkiego Postu jest poniedziałek (a nie Środa Popielcowa jak w Kościele Zachodnim), obowiązuje surowy post i nie ma obrzędu posypania głów popiołem. Cerkiew udekorowana jest na czarno, w śpiewie przeważają minorowe melodie podczas nabożeństw, więcej recytuje się niż śpiewa, nie je się nic co pochodzi od zwierząt (nawet ryb i nabiału). Ryby można jeść tylko w Zwiastowanie i w Palmową Niedzielę. Przez pierwsze cztery dni Wielkiego Postu wieczorem w ramach Powieczeria czyta się Kanon Pokutny św. Andrzeja z Krety, któremu towarzyszy pokłon czołem do posadzki świątyni.
W Wielkim Poście pełna Boska Liturgia sprawowana jest tylko w soboty i niedziele, a na dni powszednie św. Grzegorz Wielki (papież) ułożył Liturgię Uprzednio Poświęconych Darów - jest to obrzęd liturgiczny poprzedzony Wieczernią, ale bez środkowej części tzn. bez konsekracji. Podczas tego obrzędu udziela się Świętych Darów zakonsekrowanych w niedzielę poprzedzającą, stąd jej nazwa.
Pierwsza Niedziela Wielkiego Postu jest poświęcona przypomnieniu nauki chrześcijańskiej o kulcie ikon. Od połowy VII do połowy IX wieku Kościół Wschodni niepokoiła herezja obrazoburców. Dopiero synod zebrany w Konstantynopolu (842 r.) przy pomocy cesarzowej Teodory położył kres herezji i postanowił w pierwszą niedzielę Wielkiego Postu obchodzić uroczyście zwycięstwo prawdziwej wiary nad herezjami, które w ciągu wieków niepokoiły Kościół Chrystusowy. Od tego czasu pierwszą niedzielę Wielkiego Postu nazywa się Niedzielą Ortodoksji (Prawosławia)* dla upamiętnienia zwycięstwa nauki o czci ikon.
W trzecią niedzielę, będąc w połowie drogi przez pustynię Wielkiego Postu, jawi się przed nami oaza w cieniu drzewa Krzyża świętego. Jest to Niedziela Adoracji Krzyża (Krestopokłonnaja).
W czwartek piątego tygodnia Wielkiego Postu odprawia się Jutrznię, w czasie której śpiewany jest cały Kanon Pokutny św. Andrzeja z Krety. Popularnie to nabożeństwo nazywa się Jutrznią z pokłonami lub Andrejewo stojanije.
Następnie, w najbliższą sobotę, główną część Jutrzni stanowi Akatyst ku czci Bogurodzicy. Hymn ten skomponowany przez św. Romana Śpiewaka (VII w.), najprawdopodobniej z okazji święta Zwiastowania Bogurodzicy, w pobożności ludowej Bizancjum zdobył sobie szczególną popularność po cudownej, przypisywanej wstawiennictwu Bogurodzicy, obronie Konstantynopola przed Awarami w r. 626. Na pamiątkę tego wydarzenia ustanowiono specjalny dzień uroczystej celebracji tego Akatystu. Wspominając konkretne orędownictwo Matki Bożej z przeszłości, dziękujemy Jej za wielokrotną opiekę w życiu osobistym i społecznym obecnie.
W sobotę przed Niedzielą Palmową. Na sześć dni przed Paschą wspominamy wskrzeszenie Łazarza - dla upewnienia nas, że nastąpi ogólne wskrzeszenie wszystkich zmarłych.
(*) Prawosławie, pisane wielką literą, tutaj rozumiane jest jako Prawowierność, nie zaś jako prawosławie, które nie uznaje następcy św. Piotra, Biskupa Rzymu, za Głowę Kościoła powszechnego. W 842 roku, kiedy te wydarzenia miały miejsce nie było jeszcze podziału w chrześcijaństwie na katolicyzm i prawosławie, wtedy był to jeden, niepodzielony Kościół. Wielka schizma nastąpiła dwa wieki później - za symboliczną jej datę przyjmuje się rok 1054.