Preobrażenije Hospodnie

Przemienienie Pańskie (Preobrażenije Hospodnie), zwane też Świętem Spasa, jest jednym z Dwunastu Wielkich Świąt w Kościołach Wschodnich obrządku bizantyjskiego. W Kostomłotach obchodzone jest wg kalendarza gregoriańskiego, tj. 6 sierpnia, a w pozostałych wspólnotach greckokatolickich w Polsce zgodnie z kalendarzem juliańskim - 19 sierpnia.

Przemienienie Pańskie opisują trzej ewangeliści: Mateusz, Marek i Łukasz. Jezus zabrał trzech uczniów: Piotra, Jakuba i Jana na górę, gdzie zobaczyli go w nieziemskiej chwale, rozmawiającego z Mojżeszem i Eliaszem. Mówili o zbliżającym się odejściu Chrystusa do domu Ojca. Potem zawisł nad nimi świetlisty obłok, "a z obłoku odezwał się głos: «To jest mój Syn umiłowany, w którym mam upodobanie, Jego słuchajcie!»". Chrystus po raz pierwszy zapowiedział tam swoje zmartwychwstanie. Apostołowie nie do końca rozumieli jego słowa, ponieważ raczej postrzegali Chrystusa jako przyszłego króla, który wybawi naród żydowski od najeźdźców. Ewangelie nie podają nazwy góry na której miało miejsce Przemienienie, ale przyjmuje się, że była to góra Tabor.

U wszystkich trzech Ewangelistów opowiadanie o Przemienieniu jest powiązane czasowo z poprzedzającym je opowiadaniem o wyznaniu wiary Piotra. Ewangelie Mateusza i Marka mówią, że wejście na górę wydarzyło się „po sześciu dniach” od dialogu Jezusa z Piotrem. Łukasz stwierdza, że Jezus wziął ze sobą na górę trzech uczniów „w jakieś osiem dni po tych mowach”. Jak zauważył Benedykt XVI, powiązanie czasowe sugeruje także powiązanie ideowe dwóch wydarzeń. Papież wskazał, że ich cechą wspólną jest to, że w obydwu wydarzeniach Piotr odegrał rolę pierwszoplanową, obydwa też mówią o bóstwie Chrystusa oraz o jego mającej nadejść męce.

Przemienienie Pańskie, jako święto, na Wschodzie znane było już w VI wieku i było największym świętem w okresie letnim. Na Zachodzie, jako święto obowiązujące dla całego Kościoła, wprowadził papież Kalikst III z podziękowaniem Panu Bogu za zwycięstwo oręża chrześcijańskiego pod Belgradem w dniu 6 sierpnia 1456 r. Wojskami dowodził wódz węgierski Jan Hunyadi, a całą obronę i bitwę przygotował św. Jan Kapistran. Jednak lokalnie obchodzono to święto na Zachodzie już w VII wieku. W Polsce święto znane jest od XI wieku.

Ikona Przemienienia Pańskiego przedstawia kulminacyjny moment opowiadania biblijnego. Jezus, ukazany w bieli, będący centralną postacią, wpisany jest w kolorystyczne okręgi - aureole. Aureola jest symbolem Boskiego światła. Aureola ułożona jest z kilku odcieni błękitu (od najjaśniejszego do całkowicie ciemnego), ukazując jak światło naturalne (biel) traci swój blask i przemienia się w światło nadprzyrodzone (ciemny błękit).

Jezus prawą dłonią błogosławi, a w lewej trzyma zwój, który może symbolizować Pismo Święte - teksty i proroctwa zapowiadające Jego przyjście i misję, jak również całą historię zbawienia, której alfą i omegą jest On sam, a otaczające Go postacie Starego i Nowego Testamentu przedstawiają dwa światy przemieniony i przemieniany.

Eliasz (na lewo od Jezusa) reprezentuje wszystkich proroków, zaś Mojżesz (z prawej strony) z tablicami przykazań przedstawia cały naród wybrany odkupiony z niewoli egipskiej i oczekujący swego zbawiciela. Mojżesz i Eliasz są jakby zanurzeni w dialogu z Jezusem, który jest dialogiem o Jego męce, krzyżu i śmierci odkupieńczej - o czym mogą świadczyć słowa Jezusa wypowiedziane po Przemienieniu do apostołów: "Nie opowiadajcie nikomu o tym widzeniu, aż Syn Człowieczy Zmartwychwstanie" (Mt 17,9).